"Van ieder naar diens kunnen, aan ieder naar diens behoefte" was een belangrijke slogan van de vroege socialistische beweging, een slogan die naar een rechtvaardige maatschappij refereerde waar ieder mens zou werken naar capaciteiten, en ontvangen naar noden, en dit zonder verdere voorwaarden. Vreemd genoeg lijkt deze slogan vandaag z'n weg te vinden naar liberale middens. Het eerste deel ervan toch (de behoeften zijn zo belangrijk niet): de laatste tijd circuleren weer heel wat voorstellen om uitkeringsgerechtigde werklozen te verplichten werk te verrichten voor die uitkering. Een voorstel dat bovendien nog op heel wat bijval kan rekenen in de Vlaamse publieke opinie, want het kan toch niet dat die doppers van ons belastingsgeld profiteren en op hun luie kont zitten te niksen...
De oorspronkelijke slogan, "van ieder naar diens kunnen", zou men inderdaad zo kunnen interpreteren dat wie werkelijk profiteert van het systeem, dat wil zeggen in principe zou kunnen werken (bijdragen aan de welvaart) maar liever parasiteert op de arbeid van anderen, daarop aangesproken kan worden. In onze liberale maatschappij zit er echter en veel perverser verhaal achter. En dan zullen we het niet eens hebben over het feit dat dit alleen op werklozen wordt toegepast en niet op alle andere "sociale parasieten" zoals een heel financieel systeem van rentenieren en speculeren. Achter de voorstellen om werklozen verplicht te doen werken zit een zeer gevaarlijke evolutie naar een nieuwe vorm van slavernij, ingebakken in het neoliberale afbraakmodel.
De allereerste vraag die men moet stellen is natuurlijk: loon naar werk, werk naar loon? Is het aantal verplicht te kloppen werkuren navenant de uitkering die men krijgt, volgens 'normale' loonvoorwaarden (d.w.z. zoals vastgelegd binnen de CAO's van de betreffende sector, of tenminste aan wettelijk minimumloon)? Of gaan deze gedwongen "werknemers" aan veel lager tarief mogen werken? Wie het equivalent van een halftijds loon krijgt als uitkering, zou dan ook maar halftijds moeten werken, niet? Als dat niet gebeurt, dan voert men in feite de concurrentiedruk op de arbeidsmarkt op met nefaste gevolgen voor andere werkende mensen. Want waarom zou men nog arbeiders of bedienden in dienst nemen voor 'normaal' loon als er een leger beschikbare werklozen is die kunnen tewerkgesteld worden aan veel goedkopere voorwaarden? Dit zou de werkloosheid juist alleen maar in de hand werken en op snel tempo de reële lonen van de gehele bevolking naar beneden drukken.
Tweede vraag: over wat voor jobs gaat het? Het zal wellicht niet over 'kwalitatieve' jobs van hoog niveau gaan. Men spreekt wel eens van gemeenschapsdienst, maar een precieze omschrijving is er niet. Gaat het dan om allerlei klussen uitvoeren? Zoals de Britse premier Cameron recent voorstelde: monumenten gaan opkuisen? Zijn er dan zoveel monumenten dat men alle uitkeringsgerechtigde werklozen daar permanent mee kan bezig houden? Aangezien meer en meer van het gemeenschappelijke "publieke domein" wordt geprivatiseerd en geliberaliseerd, is er niet veel ruimte meer om al die werklozen "gemeenschapsdienst" te laten doen. Velen daarvan zullen dus in de privé geplaatst moeten worden. Waarbij zich natuurlijk de eerste vraag weer opdringt: aan welke loons- en arbeidsvoorwaarden?
Er zijn natuurlijk wel goede redenen om de mogelijkheid tot "gemeenschapsdienst" voor langdurig werklozen te voorzien. Hoe langer men werkloos is, hoe minder kans men immers maakt op de arbeidsmarkt, want bedrijven zullen eerder voor kandidaten met meer ervaring kiezen. Er bestaan al mogelijkheden in die zin, de VDAB voorziet opleidingen, IBO's en allerhande voorzieningen zoals de activa-kaart of Gesco-statuten die bedrijven een fiscaal voordeel geven als ze langdurige werklozen aannemen. Zulke projecten zouden in een kader van "gemeenschapsdienst" perfect kunnen werken, binnen publieke bedrijven en diensten voor zover die er nog zijn. Maar dit mag geen vrijgeleide zijn om werklozen te dwingen aan slechte omstandigheden en voorwaarden elke job aan te nemen die ze toegeschoven krijgen. Zulke 'reactiveringsprogramma's' dienen dus zeer strikt gecontroleerd te worden en aan strikte voorwaarden te voldoen, inclusief loonsvoorwaarden.
